Interview: Babette Tierie
Fotografie: Saskia Berdenis van Berlekom
MAAK MEER GEBRUIK VAN DE KENNIS EN DAADKRACHT IN DORPEN EN WIJKEN!
Rob van Muilekom is gedeputeerde Gezonde Leefomgeving bij de provincie Utrecht. Hij ontving in februari 2021 het eindrapport Vliegwiel van gemeenschapskracht van Stichting Omzien naar Elkaar. Dat bevestigde zijn besef dat de gemeenschapskracht in zijn provincie Utrecht nog krachtiger is dan hij had gedacht. Zijn conclusie na fase 1 is helder: “Laten we nog meer gebruik maken van de kennis en daadkracht die er in de samenleving is. Aan de provincie nu de opdracht om uit te werken hoe dat er in de praktijk uitziet.”
“Als ik naar de provincie Utrecht kijk, zie ik een samenleving van daadkrachtige inwoners met ambitie en kennis, die zich graag inzetten voor de lokale gemeenschap. De vier pilotprojecten uit het Vliegwielproject bewijzen dat. Het valt mij ook op dat de coronacrisis het gemeenschapsgevoel heeft versterkt. Bijvoorbeeld in Utrecht Overvecht, waar inwoners een maaltijdenservice zijn gestart voor mensen die de deur niet uit durfden of konden. Mensen doen dat gewoon zelf, daar komt geen overheid aan te pas. Inwoners weten als geen ander wat er leeft in hun directe omgeving en staan in directe verbinding met de mensen die er leven. Van die gemeenschapskracht kunnen wij als provinciale organisatie profiteren door ervoor te zorgen dat die erkend en verankerd wordt.”
Zoekende inwoners
“Tijdens de startbijeenkomst van het Vliegwielproject op 8 juli 2019 verraste het me dat er zoveel maatschappelijke initiatieven zijn. Maar het werd me ook meteen duidelijk dat de mensen achter deze initiatieven vaak zoekende zijn. Ze hebben een plan maar weten niet goed waar ze moeten zijn om er werk van te maken. Bij de gemeente, de provincie of in de buurt bij medebewoners? Die vraag liep als een rode draad door deze startbijeenkomst.”
De kleine kernen overstegen “Het project Vliegwiel van gemeenschapskracht startte ooit als project voor de leefbaarheid in de kleine kernen. Uit onderzoek werd duidelijk dat het leefbaarheidsvraagstuk per kleine kern om een andere oplossing vraagt. ‘Zet voor de aanpak in op initiatieven van onderop’, was het advies uit dat onderzoek. Dat advies hebben we opgevolgd met het Vliegwielproject. Maar inwoners hadden wel veel vragen: over voorzieningen en vergrijzing bijvoorbeeld. En hoe we daar als provincie mee omgaan. Het project is inmiddels die eerste opzet ontgroeid. Inwonersinitiatieven beperken zich niet tot de kleine kernen, wat mij betreft. In elke wijk of elk dorp, groot of klein, kan een bewonersinitiatief iets betekenen voor de samenleving.” Eén omgevingsloket “Bewonersinitiatieven laten zien dat ze van meerwaarde zijn in hele provincie Utrecht; we willen dat de uitkomsten van het Vliegwielproject gaan landen in de volle breedte van onze organisatie. Dat sluit aan op het werken onder de nieuwe Omgevingswet, waarin één omgevingsloket voor iedereen wordt ontwikkeld. Als de Omgevingswet in 2022 ingaat, vraagt dat van overheden om meer inzet op participatie uit de samenleving. De conclusies uit de rapportage van het Vliegwielproject sluiten hier goed op aan.
Als we anders willen omgaan met bewonersinitiatieven, dan vraagt dat van zowel de provincie als de lokale initiatieven om een andere manier van samenwerken. In de eerste fase van het Vliegwielproject hebben we hiermee een begin gemaakt. Ook hebben we inzicht gekregen in wat er nodig is om onze krachten te bundelen. Ik vond het fijn om te zien dat onze Statenleden zich sterk betrokken voelden bij het Vliegwielproject. Niet alleen bij de start- en slotbijeenkomst, maar ook tijdens de pilotfase, waarin zij de projecten heel actief hebben gevolgd.”
Initiatieven bij elkaar brengen
“Provincie, maak gebruik van de kennis en daadkracht die er is in dorpen en wijken! Dat is een belangrijke boodschap die ik uit het eindrapport over fase 1 heb gehaald. De vraag is nu hoe we dat gaan doen. Waar bemoeien we ons mee en waarmee juist niet? Hoe zorgen we ervoor dat initiatieven worden gehoord en gezien? En hoe vinden initiatiefnemers hun weg binnen de provincie?” “Laat ik vooropstellen dat we ons als provinciale organisatie niet te klein moeten maken. Er gebeurt nu al van alles op basis van bewonersinitiatieven. Op het gebied van Wonen zijn we bijvoorbeeld al jaren bezig met het ondersteunen van groepen mensen die samen een woonproject van de grond willen krijgen. En ook in het kader van Agenda Vitaal Platteland (AVP) worden er bewonersinitiatieven ondersteund en gerealiseerd. Maar het kan nog beter. De belangrijkste vraag die we onszelf daarbij moeten stellen is: welk maatschappelijk doel dient een bewonersinitiatief en hoe sluit dat aan op de ambities van de provinciale ontwikkelingen binnen onze beleidsvelden?”
Eén ingang
“Op [datum] heeft GS besloten dat..... Veranderingen zijn niet van de een op de andere dag gerealiseerd, maar het woord 'platform' wordt al vaak genoemd. Een digitaal loket waar je kunt aankloppen met een bewonersinitiatief. Je komt binnen op een centrale plek en van daaruit word je doorverwezen, zodat je snel op de plek komt waar je moet zijn. Ik zou het mooi vinden als we zoiets kunnen optuigen. Maar zo’n platform vraagt wel iets van ons. Het moet door onze hele organisatie actief worden gebruikt, zodat we daadwerkelijk openstaan voor de gemeenschapskracht in onze provincie. Dan kunnen we de kansen grijpen om samen met de lokale initiatieven te werken aan de opgaven waar we als provincie voor staan.”
Nieuwe manier van werken “Die aanpak voor het samenwerken met bewonersinitiatieven, sluit goed aan bij de nieuwe manier van werken die we nastreven binnen onze organisatie. Als we ergens starten met een nieuw project of een ontwikkeling, gaan we eerst inventariseren of er in dat gebied al bewonersinitiatieven actief zijn met eenzelfde maatschappelijk doel. Met zo’n platform hebben we een middel waarmee we snel inzicht kunnen krijgen in deze initiatieven en komen we gemakkelijker in contact met de betrokken inwoners. Daarnaast biedt een platform wellicht ook zichtbaarheid en erkenning voor die vele lokale initiatiefnemers. Dat dit voor hen van waarde is, hoorde ik terug in de slotbijeenkomst in december 2020. De vier gekozen pilotprojecten waren heel trots dat ze dankzij het project Vliegwiel werden gezien. Dat zij door de provincie zijn uitgekozen om deel te nemen, heeft hun initiatief extra status gegeven. En dat opende ook op andere plekken weer deuren.” Aansluiting op Omgevingswet “Een ambtenaar die stukken schrijft waar een inwoner nog iets van mag vinden wanneer het ijzer al is gesmeed, raakt steeds verder achterhaald. Daarover gaat ook de nieuwe Omgevingswet. Het vuurtje wordt vaker van onderaf opgestookt, zodat de samenleving meer regie heeft binnen een kader van wetten en regels. We hebben die bewonersinitiatieven namelijk hard nodig om bijvoorbeeld de energietransitie te realiseren. Of de Omgevingswet er nu komt of niet, het vraagt om een nieuwe manier van werken. Met het rapport van het Vliegwielproject hebben we handvatten gekregen om invulling te geven aan het werken met bewonersinitiatieven.”
“We hebben bewonersinitiatieven hard nodig om bijvoorbeeld de energietransitie te realiseren”